Σήμερα είχα ένα προγραμματισμένο σύντομο ταξίδι και...
Τι κάνω εύκολα εγώ, όταν ταξιδεύω;
Διαβάζω!(Και γράφω... Δεν το συζητάμε!)
Τελευταία στιγμή, το ταξί είχε φτάσει, "Γρήγορα!Βιβλίο δεν πήρα!" σκέφτηκα και έτρεξα στην κουζίνα! Εκεί βρήκε ελεύθερη γωνιά και κούρνιασε η πρόχειρη (ποτέ δεν πρόλαβε να γίνει σωστή...)βιβλιοθήκη του πρώην καφενείου μου, των χναριών..."Ποιο να πάρω, ποιο να πάρω, Λουντέμης και ξανά Λουντέμης, όχι, ένα πιο μικρό, να προλάβω να το τελειώσω στον δρόμο, α, να! Καφενείο Καρνάκ!Το πήρα κι έτρεχα... Έσβηνα φώτα, κλείδωνα πόρτες, κοίταζα τον τίτλο, "Α, ρε, χνάρια, πρωί πρωί, τι μου κάνετε!" τα πόδια έτρεχαν, μαζί με τις αναμνήσεις, πρωινός κρύος αέρας με πήρε και με σήκωσε, μαζί με το εξώφυλλο που άνοιξε βιαστικά μόνο του, για να μου θυμίσει ποιος άλλος θα συνταξίδευε μαζί μου σήμερα...!
"Πήλιο!
Ζαγορά - Χορευτό - Πουρί
της Κατερίνας
με Εκτίμηση και
Φιλία
Αλέξανδρος Μ.
21η Αυγούστου 2009."
Πρωινή υγρασία που τρυπάει κόκαλα, "Καλημέρα σας, στο ΚΤΕΛ, παρακαλώ!"
Ε, μετά... κατάλαβα πως πήρα πολύ μεγάλο βιβλίο πάνω μου, σήμερα, κι ας φαίνεται πως απ' το μεσημέρι το έχω τελειώσει...
Τίποτα δεν τελειώνει κλείνοντας ένα βιβλίο, όπως, ποτέ δεν Φεύγει ένας ξεχωριστός φίλος από κοντά σου!
Τι να γράψω τώρα;
(Αντέγραψα το άλλο βράδυ)
"Δεν υποχρεώνουμε ποτέ κάποιον να είναι φίλος μας". σελ.93
Αγκαλιαστήκαμε μηχανικά, και εγώ της είπα με πικρία ότι θα έπρεπε να γνωριστο΄΄υμε πάλι από την αρχή. Είχαμε και οι δυο έναν τελείως καινούργιο κόσμο απέναντί μας και έπρεπε να τον αντιμετωπίσουμε. Μέσα σ' ένα τέτοιο σενάριο, σχολίασε η Ζέναμπ, εκείνη θα παρουσιαζόταν σ εμένα σαν ένα πρόσωπο χωρίς όνομα και χωρίς ταυτότητα. σελ.96
Βρεθήκαμε στο στόχαστρο διαφόρων σχεδιασμών: σχεδιασμών για πόλεμο, σχεδιασμών για ειρήνη.σελ.96
"Όλα λοιπόν έχουν τελειώσει;"
"Δε νομίζω..."
"Αλήθεια;"
Είμαστε και οι δυο άρρωστοι. Εγώ τουλάχιστον είμαι, και γνωρίζω την αιτία. και εκείνη είναι άρρωστη. ϊσως κάποια μέρα η αγάπη μας ξαναζωντανέψει. ειδάλλως, θα χαθεί. Ούτως ή άλλως, εμείς πάντα περιμένουμε, πράγμα που δεν ενοχλεί κανέναν από τους δύο".
Περιμένουν λοιπόν και οι δύο. Αλλά τότε, ποιος δεν περιμένει; σελ.99
Σ' αυτό λοιπόν το σημείο, ο καθένας τους αναγνωρίζει ότι άλλαξε, αλλά συνεχίζει να διερωτάται για τον άλλο. σελ.121
"Ούτε ειρήνη ούτε πόλεμος - πραγματικό αδιέξοδο. Το μόνο που έχει απομείνει".
"Για εμάς, αυτό σημαίνει μια διαδικασία αδιάκοπης φθοράς".
"Όχι. σε ό,τι μας αφορά, ο πραγματικός αγώνας θα γίνει στο πολιτικό πεδίο. Για εμάς, η ειρήνη είναι πιο επικίνδυνη από τον πόλεμο". σελ. 126
"Όλοι είμαστε ταυτόχρονα εγκληματίες και θύματα".
"Όχι, απάντησε εκείνη, "άλλο είδος είναι ο εγκληματίας και τελείως διαφορετικό το θύμα".
"Είμαστε όλοι και εγκληματίες και θύματα", επανέλαβε. "Όποιος δεν μπορεί να το καταλάβει αυτό είναι ανίκανος να καταλάβει οτιδήποτε".
Εκείνη τη στιγμή επέστρεψε ο νεαρός και του έδωσε την τσάντα με τα φάρμακα. Έδειξε ένα από τα φάρμακα στη συνταγή. "Αυτό εδώ δεν υπάρχει στην αγορά", είπε.
Ο Χαλίντ σηκώθηκε πάνω. "Τρομερό!" είπε. "Η αρρώστεια υπάρχει, αλλά το φάρμακο είναι ανύπαρκτο".
"Αθωότητα στο χωριό
Εθνικισμός στην πολιτεία,
Επανάσταση στο σκοτάδι,
Μια καρέκλα ν' ακτινοβολεί απεριόριστη δύναμη,
Ένα μαγικό μάτι ν' ανακαλύπτει την αλήθεια,
Ένα ζωντανό μέλος να πεθαίνει
Ένα αόρατο μικρόβιο που πάλλει από ζωή"σελ.130-131
"Υπάρχει στο μονοπάτι μας ένας τεράστιος σωρός από σκουπίδια", είπε, "και από εμάς εξαρτάται να καθαρίσουμε αυτό το μονοπάτι". σελ.137
"Ποια πολιτική ετικέτα σού ταιριάζει καλύτερα:"
"Καταραμένες να 'ναι όλες οι ετικέτες!" απάντησε θυμωμένος.
......
......
"Θέλω να είμαι ο εαυτός μου. ούτε κάτι περισσότερο ούτε κάτι λιγότερο". σελ.138
"Άκουσε", είπε, "σε δυο τρία χρόνια, αυτό το παιδί θα βρεθεί να είναι δημόσιος υπάλληλος με άθλιο μισθό. Πράγμα που θα του δώσει τη δυνατότητα δύο επιλογών και μόνο: της διαφθοράς ή της μετανάστευσης".
Αυτό εξόργισε την Κουρούνφουλα. "Πότε επιτέλους θα κάνεις ένα σοβαρό λάθος", ρώτησε "και θα πεις κάτι σωστό; Έστω για μια φορά!"
"Αχ, αγαπημένη πηγή κάθε γενναιοδωρίας", της είπε μ ένα χαμόγελο υποταγής, "η αλήθεια είναι πάντα ένα πικρό χάπι". σελ.139
.....................................................................................................
Τετράγωνο
....
...................
ΠΗΓΉ : Βιβλιοδρόμιο - Ιδέες - ΝΕΑ online
ΤΟ 1988 ΤΟ ΝΟΜΠΕΛ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΔΟΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΑΙΓΥΠΤΙΟ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Ν. ΜΑΧΦΟΥΖ (1911-2006). ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΒΡΑΒΕΥΤΕΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΚΑΠΟΙΟΣ
ΑΡΑΒΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΣΥΝΔΥΑΖΕ ΜΙΑ
ΣΕΙΡΑ ΑΠΟ ΑΡΕΤΕΣ: ΑΡΚΟΥΝΤΩΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΣ, ΚΑΤΑΞΙΩΜΕΝΟΣ,
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΕ ΣΑΦΩΣ- ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΠΩ ΦΑΝΑΤΙΚΩΣ-
ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΗΣ. ΚΙ ΟΜΩΣ...
Τέτοιες σκέψεις είχα κάνει, προ ετών, διαβάζοντας μάλλον βαριεστημένα κάποιο απ΄ τα βιβλία του, και τις επανέλαβα σε πρόσφατο ταξίδι μου στο Κάιρο, έχοντας πάρει μαζί ένα δικό του κείμενο για την Αίγυπτο, όπου επιχειρηματολογούσε περί της συνέχειας της αιγυπτιακής ταυτότητας από τους Φαραώ μέχρι σήμερα. Ως καλός καχύποπτος Έλλην, το είχα βρει άκρως απλουστευτικό και με έκανε να σκεφτώ ανάλογες καυχησιάρικες μπουρδολογίες που ενδημούν και ευδοκιμούν στα δικά μας λημέρια.
Ναι, ορθώς καταλάβατε: Ήμουν σαφώς προκατειλημμένος καθώς άνοιγα τη νουβέλα Καφενείο Καρνάκ. Καθώς την κλείνω, αναθεωρώ. Δεν εννοώ πως πρόκειται περί αριστουργήματος. Αποκόμισα όμως ουκ ολίγα διαβάζοντας αυτές τις σελίδες.
Το βιβλίο αναφέρεται στη δεκαετία του 1960 (ειδικά δε στον πόλεμο του 1967), ολοκληρώθηκε το 1971 και κυκλοφόρησε λογοκριμένο το 1974. Με άλλα λόγια, τόσο το περιεχόμενό του όσο και η περιπετειώδης έκδοσή του μας προσφέρουν μιαν επισκόπηση σημαντικής περιόδου της σύγχρονης αιγυπτιακής ιστορίας.
Αφηγητής ένας καφενόβιος- που μπορεί κάλλιστα να είναι ο ίδιος ο Μαχφούζ, που ξημεροβραδιαζόταν σε διάφορα καφενεία κουβεντιάζοντας (εξ ων και το ωραιότατο καφενείο με τους καθρέφτες, στην καρδιά της παλιάς πόλης, που συνιστώ σε όσους επισκέπτονται το Κάιρο). Παρακολουθούμε διαδοχικά τέσσερις αλληλένδετες αφηγήσεις. Πρώτον, τον βίο και την πολιτεία της ιδιοκτήτριας του καφέ, της Κουρούνφουλα, που στα νιάτα της υπήρξε καλλονή και διέπρεψε στον χορό της κοιλιάς: χάρη στην αινιγματική ομορφιά της συνεχίζει και έλκει τους άνδρες.
Ακολουθώντας τους δικούς της προσωπικούς κώδικες ηθικής, έχει πάρει στη δούλεψή της ως γκαρσόνι κάποιον πρώην κρατικό υπάλληλο που για να ΄ρχεται καθημερινά να τη βλέπει καταχράστηκε δημόσιο χρήμα και κατέληξε στη φυλακή. Έχει δε υπό την προστασία της ένα ωραίο αγόρι που συχνάζει στο καφέ της μαζί με μια παρέα νεαρών. Είναι τα «παιδιά της Επα νάστασης», που νομίζουν ότι η Ιστορία άρχισε τότε, το 1952, με την άνοδο του Νάσερ. Αλλά αίφνης, εγκαινιάζεται μια βαριά εποχή σκιών και σιωπών: η συντροφιά αυτή εξαφανίζεται. Οι θαμώνες, μαζί τους και ο αναγνώστης, ανακαλύπτουν σιγά σιγά τον λόγο: έχουν συλληφθεί και κρατούνται ως ύποπτοι. Ο ένας εξ αυτών, κομμουνιστής, δεν θα βγει ζωντανός από τα κρατητήρια και τα βασανιστήρια: είναι ο αγαπημένος της Κουρούνφουλα, η οποία και θα περιέλθει σε βαρύ πένθος. Οι άλλοι δυο, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι, ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ, γεννημένα το 1949, θα επιβιώσουν αλλά σακατεμένοι, σμπαραλιασμένοι.
Αυτών των δυο τις φωνές ακούμε στη συνέχεια, όταν έχουν πια αποφυλακιστεί και έχει μεσολαβήσει μια εθνική τραγωδία: ο ταπεινωτικός για τους Άραβες πόλεμος του 1967, όπου το Ισραήλ καταλαμβάνει το Σινά. Πρόκειται για πανηγυρική ήττα, όπου μαζί με τον στρατό ηττάται και η επίσημη προπαγάνδα που εις μάτην προσπαθεί να αποκρύψει την πραγματικότητα με πάσης φύσεως ψέματα.
Βασανισμένος βασανιστής
Από την ίδια φτωχογειτονιά και πολύ ταπεινή καταγωγή, αγαπημένοι- ερωτευμένοι παιδιόθεν, ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ καταφέρνουν και σπουδάζουν με τα χίλια ζόρια. Ζουν τον έρωτά τους σεβόμενοι τις παραδοσιακές απαγορεύσεις και τα ταμπού, αλλά χωρίς να μένουν ανεπηρέαστοι από τα μοντέρνα ελευθέρια ήθη που κάνουν την εμφάνισή τους στη δεκαετία του 1960. Τέκνα της Επανάστασης και οι δυο, θα αποστασιοποιηθούν από το καθεστώς χάρη στα μπουντρούμια και τα βασανιστήρια που υφίστανται για να ομολογήσουν τάχα ότι είναι είτε κομμουνιστές είτε Αδελφοί Μουσουλμάνοι: είναι οι κατ΄ εξοχήν αντίπαλοι που φοβάται το καθεστώς. Η εμπειρία τους αυτή, όπου ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ εξωθούνται, ο καθένας χωριστά και μυστικά, να γίνουν χαφιέδες, θα καταστρέψει τη μεταξύ τους σχέση. Ο αρχιβασανιστής τους, ο Χαλίντ, θα αποκαθηλωθεί μετά το 1967, θα φυλακιστεί για να καταλήξει, στο τέλος του βιβλίου, και αυτός στο ίδιο καφενείο, συμμετέχοντας στην κουβέντα. Οποία ειρωνεία: αυτός είναι η τέταρτη αφήγηση! Στο ζοφερό, μεσοβέζικο κλίμα του «ούτε ειρήνη ούτε πόλεμος» του τέλους της δεκαετίας του ΄60, ο βασανισμένος βασανιστής, παροπλισμένος και μετανιωμένος, ναυάγιο της ζωής και αυτός, θα κάνει μια αφοπλιστικά νηφάλια επισκόπηση της πολιτικής κατάστασης.
Τι κάνω εύκολα εγώ, όταν ταξιδεύω;
Διαβάζω!(Και γράφω... Δεν το συζητάμε!)
Τελευταία στιγμή, το ταξί είχε φτάσει, "Γρήγορα!Βιβλίο δεν πήρα!" σκέφτηκα και έτρεξα στην κουζίνα! Εκεί βρήκε ελεύθερη γωνιά και κούρνιασε η πρόχειρη (ποτέ δεν πρόλαβε να γίνει σωστή...)βιβλιοθήκη του πρώην καφενείου μου, των χναριών..."Ποιο να πάρω, ποιο να πάρω, Λουντέμης και ξανά Λουντέμης, όχι, ένα πιο μικρό, να προλάβω να το τελειώσω στον δρόμο, α, να! Καφενείο Καρνάκ!Το πήρα κι έτρεχα... Έσβηνα φώτα, κλείδωνα πόρτες, κοίταζα τον τίτλο, "Α, ρε, χνάρια, πρωί πρωί, τι μου κάνετε!" τα πόδια έτρεχαν, μαζί με τις αναμνήσεις, πρωινός κρύος αέρας με πήρε και με σήκωσε, μαζί με το εξώφυλλο που άνοιξε βιαστικά μόνο του, για να μου θυμίσει ποιος άλλος θα συνταξίδευε μαζί μου σήμερα...!
"Πήλιο!
Ζαγορά - Χορευτό - Πουρί
της Κατερίνας
με Εκτίμηση και
Φιλία
Αλέξανδρος Μ.
21η Αυγούστου 2009."
Πρωινή υγρασία που τρυπάει κόκαλα, "Καλημέρα σας, στο ΚΤΕΛ, παρακαλώ!"
Ε, μετά... κατάλαβα πως πήρα πολύ μεγάλο βιβλίο πάνω μου, σήμερα, κι ας φαίνεται πως απ' το μεσημέρι το έχω τελειώσει...
Τίποτα δεν τελειώνει κλείνοντας ένα βιβλίο, όπως, ποτέ δεν Φεύγει ένας ξεχωριστός φίλος από κοντά σου!
Τι να γράψω τώρα;
(Αντέγραψα το άλλο βράδυ)
"Δεν υποχρεώνουμε ποτέ κάποιον να είναι φίλος μας". σελ.93
Αγκαλιαστήκαμε μηχανικά, και εγώ της είπα με πικρία ότι θα έπρεπε να γνωριστο΄΄υμε πάλι από την αρχή. Είχαμε και οι δυο έναν τελείως καινούργιο κόσμο απέναντί μας και έπρεπε να τον αντιμετωπίσουμε. Μέσα σ' ένα τέτοιο σενάριο, σχολίασε η Ζέναμπ, εκείνη θα παρουσιαζόταν σ εμένα σαν ένα πρόσωπο χωρίς όνομα και χωρίς ταυτότητα. σελ.96
Βρεθήκαμε στο στόχαστρο διαφόρων σχεδιασμών: σχεδιασμών για πόλεμο, σχεδιασμών για ειρήνη.σελ.96
"Όλα λοιπόν έχουν τελειώσει;"
"Δε νομίζω..."
"Αλήθεια;"
Είμαστε και οι δυο άρρωστοι. Εγώ τουλάχιστον είμαι, και γνωρίζω την αιτία. και εκείνη είναι άρρωστη. ϊσως κάποια μέρα η αγάπη μας ξαναζωντανέψει. ειδάλλως, θα χαθεί. Ούτως ή άλλως, εμείς πάντα περιμένουμε, πράγμα που δεν ενοχλεί κανέναν από τους δύο".
Περιμένουν λοιπόν και οι δύο. Αλλά τότε, ποιος δεν περιμένει; σελ.99
Σ' αυτό λοιπόν το σημείο, ο καθένας τους αναγνωρίζει ότι άλλαξε, αλλά συνεχίζει να διερωτάται για τον άλλο. σελ.121
"Ούτε ειρήνη ούτε πόλεμος - πραγματικό αδιέξοδο. Το μόνο που έχει απομείνει".
"Για εμάς, αυτό σημαίνει μια διαδικασία αδιάκοπης φθοράς".
"Όχι. σε ό,τι μας αφορά, ο πραγματικός αγώνας θα γίνει στο πολιτικό πεδίο. Για εμάς, η ειρήνη είναι πιο επικίνδυνη από τον πόλεμο". σελ. 126
"Όλοι είμαστε ταυτόχρονα εγκληματίες και θύματα".
"Όχι, απάντησε εκείνη, "άλλο είδος είναι ο εγκληματίας και τελείως διαφορετικό το θύμα".
"Είμαστε όλοι και εγκληματίες και θύματα", επανέλαβε. "Όποιος δεν μπορεί να το καταλάβει αυτό είναι ανίκανος να καταλάβει οτιδήποτε".
Εκείνη τη στιγμή επέστρεψε ο νεαρός και του έδωσε την τσάντα με τα φάρμακα. Έδειξε ένα από τα φάρμακα στη συνταγή. "Αυτό εδώ δεν υπάρχει στην αγορά", είπε.
Ο Χαλίντ σηκώθηκε πάνω. "Τρομερό!" είπε. "Η αρρώστεια υπάρχει, αλλά το φάρμακο είναι ανύπαρκτο".
"Αθωότητα στο χωριό
Εθνικισμός στην πολιτεία,
Επανάσταση στο σκοτάδι,
Μια καρέκλα ν' ακτινοβολεί απεριόριστη δύναμη,
Ένα μαγικό μάτι ν' ανακαλύπτει την αλήθεια,
Ένα ζωντανό μέλος να πεθαίνει
Ένα αόρατο μικρόβιο που πάλλει από ζωή"σελ.130-131
"Υπάρχει στο μονοπάτι μας ένας τεράστιος σωρός από σκουπίδια", είπε, "και από εμάς εξαρτάται να καθαρίσουμε αυτό το μονοπάτι". σελ.137
"Ποια πολιτική ετικέτα σού ταιριάζει καλύτερα:"
"Καταραμένες να 'ναι όλες οι ετικέτες!" απάντησε θυμωμένος.
......
......
"Θέλω να είμαι ο εαυτός μου. ούτε κάτι περισσότερο ούτε κάτι λιγότερο". σελ.138
"Άκουσε", είπε, "σε δυο τρία χρόνια, αυτό το παιδί θα βρεθεί να είναι δημόσιος υπάλληλος με άθλιο μισθό. Πράγμα που θα του δώσει τη δυνατότητα δύο επιλογών και μόνο: της διαφθοράς ή της μετανάστευσης".
Αυτό εξόργισε την Κουρούνφουλα. "Πότε επιτέλους θα κάνεις ένα σοβαρό λάθος", ρώτησε "και θα πεις κάτι σωστό; Έστω για μια φορά!"
"Αχ, αγαπημένη πηγή κάθε γενναιοδωρίας", της είπε μ ένα χαμόγελο υποταγής, "η αλήθεια είναι πάντα ένα πικρό χάπι". σελ.139
.....................................................................................................
 | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
....
...................
ΠΗΓΉ : Βιβλιοδρόμιο - Ιδέες - ΝΕΑ online
Σάββατο, 16 Αυγούστου 2008
Ναγκίμπ Μαχφούζ: η Αίγυπτος μιας ασπρόμαυρης εποχής
Όταν η επανάσταση τρώει τα παιδιά της
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Βασίλης Πεσμαζόγλου
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Ν. ΜΑΧΦΟΥΖ (1911-2006). ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΒΡΑΒΕΥΤΕΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΚΑΠΟΙΟΣ
ΑΡΑΒΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΣΥΝΔΥΑΖΕ ΜΙΑ
ΣΕΙΡΑ ΑΠΟ ΑΡΕΤΕΣ: ΑΡΚΟΥΝΤΩΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΣ, ΚΑΤΑΞΙΩΜΕΝΟΣ,
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΕ ΣΑΦΩΣ- ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΠΩ ΦΑΝΑΤΙΚΩΣ-
ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΗΣ. ΚΙ ΟΜΩΣ...
Τέτοιες σκέψεις είχα κάνει, προ ετών, διαβάζοντας μάλλον βαριεστημένα κάποιο απ΄ τα βιβλία του, και τις επανέλαβα σε πρόσφατο ταξίδι μου στο Κάιρο, έχοντας πάρει μαζί ένα δικό του κείμενο για την Αίγυπτο, όπου επιχειρηματολογούσε περί της συνέχειας της αιγυπτιακής ταυτότητας από τους Φαραώ μέχρι σήμερα. Ως καλός καχύποπτος Έλλην, το είχα βρει άκρως απλουστευτικό και με έκανε να σκεφτώ ανάλογες καυχησιάρικες μπουρδολογίες που ενδημούν και ευδοκιμούν στα δικά μας λημέρια.
Ναι, ορθώς καταλάβατε: Ήμουν σαφώς προκατειλημμένος καθώς άνοιγα τη νουβέλα Καφενείο Καρνάκ. Καθώς την κλείνω, αναθεωρώ. Δεν εννοώ πως πρόκειται περί αριστουργήματος. Αποκόμισα όμως ουκ ολίγα διαβάζοντας αυτές τις σελίδες.
Το βιβλίο αναφέρεται στη δεκαετία του 1960 (ειδικά δε στον πόλεμο του 1967), ολοκληρώθηκε το 1971 και κυκλοφόρησε λογοκριμένο το 1974. Με άλλα λόγια, τόσο το περιεχόμενό του όσο και η περιπετειώδης έκδοσή του μας προσφέρουν μιαν επισκόπηση σημαντικής περιόδου της σύγχρονης αιγυπτιακής ιστορίας.
Αφηγητής ένας καφενόβιος- που μπορεί κάλλιστα να είναι ο ίδιος ο Μαχφούζ, που ξημεροβραδιαζόταν σε διάφορα καφενεία κουβεντιάζοντας (εξ ων και το ωραιότατο καφενείο με τους καθρέφτες, στην καρδιά της παλιάς πόλης, που συνιστώ σε όσους επισκέπτονται το Κάιρο). Παρακολουθούμε διαδοχικά τέσσερις αλληλένδετες αφηγήσεις. Πρώτον, τον βίο και την πολιτεία της ιδιοκτήτριας του καφέ, της Κουρούνφουλα, που στα νιάτα της υπήρξε καλλονή και διέπρεψε στον χορό της κοιλιάς: χάρη στην αινιγματική ομορφιά της συνεχίζει και έλκει τους άνδρες.
Ακολουθώντας τους δικούς της προσωπικούς κώδικες ηθικής, έχει πάρει στη δούλεψή της ως γκαρσόνι κάποιον πρώην κρατικό υπάλληλο που για να ΄ρχεται καθημερινά να τη βλέπει καταχράστηκε δημόσιο χρήμα και κατέληξε στη φυλακή. Έχει δε υπό την προστασία της ένα ωραίο αγόρι που συχνάζει στο καφέ της μαζί με μια παρέα νεαρών. Είναι τα «παιδιά της Επα νάστασης», που νομίζουν ότι η Ιστορία άρχισε τότε, το 1952, με την άνοδο του Νάσερ. Αλλά αίφνης, εγκαινιάζεται μια βαριά εποχή σκιών και σιωπών: η συντροφιά αυτή εξαφανίζεται. Οι θαμώνες, μαζί τους και ο αναγνώστης, ανακαλύπτουν σιγά σιγά τον λόγο: έχουν συλληφθεί και κρατούνται ως ύποπτοι. Ο ένας εξ αυτών, κομμουνιστής, δεν θα βγει ζωντανός από τα κρατητήρια και τα βασανιστήρια: είναι ο αγαπημένος της Κουρούνφουλα, η οποία και θα περιέλθει σε βαρύ πένθος. Οι άλλοι δυο, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι, ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ, γεννημένα το 1949, θα επιβιώσουν αλλά σακατεμένοι, σμπαραλιασμένοι.
Αυτών των δυο τις φωνές ακούμε στη συνέχεια, όταν έχουν πια αποφυλακιστεί και έχει μεσολαβήσει μια εθνική τραγωδία: ο ταπεινωτικός για τους Άραβες πόλεμος του 1967, όπου το Ισραήλ καταλαμβάνει το Σινά. Πρόκειται για πανηγυρική ήττα, όπου μαζί με τον στρατό ηττάται και η επίσημη προπαγάνδα που εις μάτην προσπαθεί να αποκρύψει την πραγματικότητα με πάσης φύσεως ψέματα.
Βασανισμένος βασανιστής
Από την ίδια φτωχογειτονιά και πολύ ταπεινή καταγωγή, αγαπημένοι- ερωτευμένοι παιδιόθεν, ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ καταφέρνουν και σπουδάζουν με τα χίλια ζόρια. Ζουν τον έρωτά τους σεβόμενοι τις παραδοσιακές απαγορεύσεις και τα ταμπού, αλλά χωρίς να μένουν ανεπηρέαστοι από τα μοντέρνα ελευθέρια ήθη που κάνουν την εμφάνισή τους στη δεκαετία του 1960. Τέκνα της Επανάστασης και οι δυο, θα αποστασιοποιηθούν από το καθεστώς χάρη στα μπουντρούμια και τα βασανιστήρια που υφίστανται για να ομολογήσουν τάχα ότι είναι είτε κομμουνιστές είτε Αδελφοί Μουσουλμάνοι: είναι οι κατ΄ εξοχήν αντίπαλοι που φοβάται το καθεστώς. Η εμπειρία τους αυτή, όπου ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ εξωθούνται, ο καθένας χωριστά και μυστικά, να γίνουν χαφιέδες, θα καταστρέψει τη μεταξύ τους σχέση. Ο αρχιβασανιστής τους, ο Χαλίντ, θα αποκαθηλωθεί μετά το 1967, θα φυλακιστεί για να καταλήξει, στο τέλος του βιβλίου, και αυτός στο ίδιο καφενείο, συμμετέχοντας στην κουβέντα. Οποία ειρωνεία: αυτός είναι η τέταρτη αφήγηση! Στο ζοφερό, μεσοβέζικο κλίμα του «ούτε ειρήνη ούτε πόλεμος» του τέλους της δεκαετίας του ΄60, ο βασανισμένος βασανιστής, παροπλισμένος και μετανιωμένος, ναυάγιο της ζωής και αυτός, θα κάνει μια αφοπλιστικά νηφάλια επισκόπηση της πολιτικής κατάστασης.
