ΡΑΙΝΕΡ ΜΑΡΙΑ ΡΙΛΚΕ
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΝΕΑΡΟ ΠΟΙΗΤΗ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΕΠΙΜΕΤΡΟ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΣΑΡΗΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ
…Και όποτε μιλάει κάποιος Μεγάλος, κάποιος που είναι Μοναδικός, οι μικροί πρέπει να σωπαίνουν. ΦΡΑΝΤΣ ΞΑΒΕΡ ΚΑΠΠΟΥΣ (σελ.11)
Οι λέξεις μιας κριτικής είναι ό,τι ακαταλληλότερο διαθέτουμε για να προσεγγίσουμε ένα έργο τέχνης. Το αποτέλεσμα είναι λιγότερο ή περισσότερο πετυχημένες παρεξηγήσεις. (σελ. 15)
…επιτρέψ’τε μου να πω ότι οι στίχοι σας δεν διαθέτουν πρωτοτυπία, όμως διακρίνω σιωπηλές και κρυμμένες διόδους προς μια προσωπική έκφραση. Αυτό είναι περισσότερο εμφανές στο τελευταίο σας ποίημα πού φέρει τον τίτλο «Η ψυχή μου». Εκεί επιχειρεί να εκφραστεί κάτι δικό σας. (σελ.16)
Κανείς δεν μπορεί να σας συμβουλέψει ή να σας βοηθήσει – κανείς! Ο τρόπος είναι ένας και μοναδικός: να εισχωρήσετε εντός σας. Ψαξτε να βρείτε το λόγο που σας κάνει να γράφετε. Ελέγξτε αν απλώνει τις ρίζες του στα βάθη της καρδιάς σας, αναρωτηθείτε αν θα θελήσετε να πεθάνετε στην περίπτωση που θα σας απαγορευθεί το γράψιμο. Μα πάνω απ’ όλα ετούτο: την πιο ήσυχη ώρα της νύχτας ρωτήστε τον εαυτό σας: πρέπει να γράψω;
…..
Κατόπιν πλησιάστε τη φύση. (σελ. 17)
Αν η καθημερινότητά σας σάς φαίνεται φτωχή, μην την κατακρίνετε. Κατηγορήστε τον εαυτό σας που δεν είναι αρκετά ποιητής για να αντλήσει τα πλούτη που κρύβονται μέσα της. (σελ. 18)
Και αν μετά από τούτη τη στροφή προς τα μέσα , από τούτο το βύθισμα στον δικό σας κόσμο θα γεννηθούν στίχοι, ούτε καν θα διανοηθείτε να ρωτήσετε κάποιον αν είναι καλοί. Ούτε θα προσπαθήσετε να μάθετε αν τα περιοδικά ενδιαφέρονται γι’ αυτές σας τις εργασίες γιατί θα δείτε μέσα τους την αγαπημένη, φυσική περιουσία σας, ένα κομμάτι και μία φωνή της ζωής σας. Ένα έργο τέχνης είναι καλό, μόνο όταν το γεννάει η ανάγκη. Για να το κρίνεις πρέπει να ανακαλύψεις την προέλευσή του: Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. (σελ.19)
Θα ήθελα για άλλη μια φορά να σας συμβουλέψω να αναπτυχθείτε με τρόπο ήρεμο και σοβαρό. (σελ.21)
Κανένα βίωμα δεν είναι ασήμαντο. Το παραμικρότερο γεγονός ξεδιπλώνεται σαν να είναι μοιραίο. (σελ.31-32)
Διαβάζεται όσο γίνεται λιγότερα κριτικά και αισθητικά δοκίμια. (σελ.35)
Τα έργα τέχνης είναι απέραντα μοναχικά όντα και δεν υπάρχει χειρότερο μέσον να τα πλησιάσεις από την κριτική. Μόνο η Αγάπη μπορεί να τα συλλάβει, να τα στηρίξει και να είναι δίκαιη απέναντί τους. Να έχετε εμπιστοσύνη αποκλειστικά σε σας τον ίδιο και στα αισθήματά σας όταν πρέπει να αντιμετωπίσετε τέτοιου είδους αναλύσεις, σχολιασμούς ή εισαγωγές. (σελ.34)
Το παν είναι η κυοφορία και κατόπιν η γέννηση. (σελ.34)
Ρίχαρντ Ντέμελ: Με τα βιβλία του (αλλά και με το ίδιο, τον οποίο τυχαίνει να γνωρίζω λίγο), μου συμβαίνει το εξής: όταν συναντώ κάποια ωραία του σελίδα αρχίζω να αγωνιώ, γιατί δεν ξέρω τι με περιμένει παρακάτω, όπου είναι πιθανό να καταστραφούν τα πάντα: κάτι που είναι γοητευτικό, το μετατρέπει συχνά σε κάτι ανάξιο και ποταπό. (σελ.35-36)
Πιστεύω πως αν στη θέση της λέξης «κάψα» τοποθετούσαμε τη λέξη «φύλο» με την πλατιά, αγνή, απαλλαγμένη από όλες τις υποψίες και τις πλάνες της Εκκλησίας έννοια, τότε η τέχνη του θα ήταν μεγάλη και απέραντα σημαντική. (σελ. 37)
Ωστόσο η δύναμη αυτή δεν είναι πάντα τελείως ειλικρινής και ανεπιτήδευτη. (σελ. 37)
Μην προσπαθήσετε να βρείτε τώρα τις απαντήσεις που είναι αδύνατον να σας δοθούν, γιατί δεν θα μπορούσατε να τις ζήσετε. Αυτό που έχει σημασία είναι να ζήσετε το καθετί! Ζωή είναι οι τώρα ερωτήσεις σας. (σελ.45)
Γιατί και η πνευματική δημιουργία προέρχεται από τη σωματική, η φύση αυτών των δύο είναι όμοια, απλώς το πνευματικό δημιούργημα είναι μια πιο αθόρυβη, πιο εκστατική και αιώνια επανάληψη της σαρκικής ηδονής. (σελ. 46)
…μην τους τρομάζετε με τις βεβαιότητες ή με τις χαρές σας που δεν είναι σε θέση να τις καταλάβουν. Προσπαθήστε να πετύχετε μαζί τους μια σταθερή και απλή επικοινωνία, που δεν πρέπει να αλλάξει αν εσείς αρχίσετε να μεταμορφώνεστε. Αγαπήστε στο πρόσωπό τους μια ζωή διαφορετικής μορφής και προπάντων να είστε επιεικής με τους ηλικιωμένους: φοβούνται τη μοναξιά που εσείς εμπιστεύεστε! Αποφύγετε να δίνετε τροφή στο δράμα που παίζεται ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά. Απαιτεί απώλεια δυνάμεων εκ μέρους των παιδιών και φθείρει την αγάπη των μεγάλων που είναι θερμή και δραστική, ακόμη και όταν δεν κατανοεί. Μη ζητάτε συμβουλές από αυτούς και μην απαιτείτε να σας νιώσουν. Πιστέψτε σε μιαν αγάπη που είναι φυλαγμένη σαν κληρονομιά και να είστε βέβαιος ότι η αγάπη αυτή περικλείει δύναμη και ευλογία, από τις οποίες δεν πρέπει να απομακρυνθείτε! (σελ. 49-50)
Μόνο ο μοναχικός άνθρωπος υπόκειται στους βαθείς νόμους της ζωής. Όταν βγαίνει έξω όταν χαράζει η μέρα ή όταν αντικρίζει το βράδυ και βλέπει όσα συμβαίνουν γύρω του, τότε η κοινωνική θέση, το επάγγελμα κ.τ.λ. καταργούνται όπως σε κάποιον νεκρό, παρόλο που βρίσκεται μέσα στη ζωή που πάλλεται. (σελ.62)
…προσπαθήστε να πλησιάσετε τα πράγματα, αυτά δεν θα σας εγκαταλείψουν ποτέ. (63)
…επειδή δεν μπορείτε να πιστέψετε στον θεό που βρίσκεται παντού, τότε αναρωτηθείτε, κύριε Κάππους, μήπως έχετε χάσει τον Θεό; Ή μήπως δεν τον κατείχατε ποτέ; (σελ.65)
…τότε τι σας δίνει το δικαίωμα να νιώθετε την απουσία του και να τον αναζητάτε λες και έχει χαθεί; (σελ.64)
Πολύ εύκολα θα μπορούσαν να μας πείσουν πως δεν συνέβη απολύτως τίποτα κι ωστόσο εμείς έχουμε αλλάξει, όπως αλλάζει ένα σπίτι στο οποίο έχει μπει ένας ξένος. Δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά ποιος μπήκε, αυτό δεν θα το μάθουμε ποτέ, όμως πολλές ενδείξεις μαρτυρούν ότι μ’ αυτόν τον τρόπο εισχώρησε μέσα μας το μέλλον, για να μεταμορφωθεί εκεί, πολύ πριν γίνει πραγματικότητα. (σελ.83)
Είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε – προς τα εκεί πηγαίνει προοδευτικά η εξέλιξή μας – πως τίποτα Ξένο δεν επισυμβαίνει, αλλά μόνο αυτό που μας ανήκει από καιρό. (σελ.84)
Είμαστε μόνοι. Μπορούμε βέβαια να ξεγελιόμαστε προσποιούμενοι πως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Αυτό είναι όλο. (σελ.85)
Τα πάντα, ακόμα και το Ανήκουστο πρέπει εκεί μέσα να μοιάζει πιθανό. Βασικά, το μόνο κουράγιο που ζητούν από εμάς είναι να είμαστε θαρραλέοι απέναντι στο πιο Παράξενο, το πιο Αλλόκοτο και πιο Ανεξήγητο που μπορούμε να συναντήσουμε. Το ότι οι άνθρωποι αποδείχτηκαν σ’ αυτόν τον τομέα τόσο δειλοί, έβλαψε τρομερά τη ζωή.
Οι εμπειρίες που ονομάζουμε «οράματα», ολόκληρος ο λεγόμενος «κόσμος των πνευμάτων, ο θάνατος, πράγματα δηλαδή που μας αφορούν, έχουν εξοστρακιστεί από τη ζωή, λόγω της καθημερινής μας αντίστασης, γιατί οι αισθήσεις με τις οποίες θα μπορούσαμε να τα συλλάβουμε έχουν ατροφήσει. (σελ.86-87)
Δεν έχουμε λόγους να είμαστε δύσπιστοι απέναντι στον κόσμο μας, γιατί αυτός δεν είναι εναντίον μας. (σελ.88)
Ίσως κάθε τι Τρομαχτικό να είναι στο βάθος κάτι Ανίσχυρο, που ζητάει βοήθεια από εμάς. (σελ.89)
Γιατί θέλετε να αποκλείσετε από τη ζωή σας τις ανησυχίες, τους πόνους και τις μελαγχολίες, αφού δεν γνωρίζετε ποιο έργο επεξεργάζονται εντός σας όλες αυτές οι καταστάσεις; Γιατί ταλαιπωρείτε τον εαυτό σας με το ερώτημα από πού να έρχονται όλα αυτά και που να οδηγούν; (σελ.90)
Εσείς ο ίδιος είστε ο γιατρός που φροντίζει για την ίασή σας. (σελ. 90)
…ώστε όταν ένα βίτσιο εισχωρεί μέσα τους δεν μπορούμε έτσι εύκολα να το ονομάσουμε βίτσιο. (σελ.91)
Τώρα βλέπω πως δεν λαχταράει απλώς τα Μεγάλα, αλλά τα Μεγαλύτερα. Να γιατί δεν θα πάψει να είναι δύσκολη, αλλά και γιατί δεν θα πάψει να μεγαλώνει.
Και αν πρέπει να σας πω κάτι ακόμη, ας είναι το εξής: Μην πιστέψετε πως αυτός που προσπαθεί να σας παρηγορήσει, ζει χωρίς να μοχθεί ανάμεσα στις απλές και σιωπηλές λέξεις, που έχουν ενίοτε ευεργετική επίδραση επάνω σας. Η ζωή του κρύβει πολλή κούραση, πολλή θλίψη, και βρίσκεται πολύ πίσω από τη δική σας. Όμως αν ήταν διαφορετική, δεν θα μπορούσε ποτέ να βρει τις λέξεις αυτές. (σελ.92-93)
Αφιέρωσε πολλές ώρες της ζωής του για να επικοινωνεί με ανθρώπους που πολλές φορές δεν είχε γνωρίσει ποτέ.
….
Με πολλή αγάπη και κατανόηση απαντά στον επιστολογράφο του ο Ρίλκε και αφήνει να οδηγηθεί από αυτόν για να μιλήσει για θέματα που τον απασχολούν. (σελ.113)
Μας ξαφνιάζουν η σοφία και η ηρεμία του, οι γνώσεις και το απαράμιλλο βλέμμα με το οποίο αντικρίζει τον κόσμο. (σελ.114)
Θα είμαι μόνος: εγώ και τα χέρια μου». (σελ.122)
«Η παραμονή των Χριστουγέννων, γράφει κάπου, «θα είναι μια ήσυχη ώρα – τίποτ’ άλλο. (σελ. 122)
Μπορώ όλο και περισσότερο να κάνω χρήση αυτής της μεγάλης υπομονής που μου διδάξατε με το ακλόνητο παράδειγμά σας. Αυτής της υπομονής της τόσο δυσανάλογης προς την κανονική ζωή, που μας καλεί να βιαστούμε και μας φέρνει σε επαφή με ό,τι μας ξεπερνά».
Ο Ρίλκε κάνει καλή χρήση αυτής της υπομονής. Τη χρειάζεται άλλωστε για να ολοκληρώσει τις Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε, «αυτό το δύσκολο, δύσκολο βιβλίο», που θα κυκλοφορήσει στη Λειψία το 1910. (σελ. 128)
Αλέξανδρος Ίσαρης
